تفسیر ترتیبی، روشن ساختن و به دست آوردن مراد یک یا چند آیه در متن سوره است. به عبارت دیگر ، تفسیر ترتیبی ، شرح و توضیح آیات قرآن ، به ترتیب قرآن کنونی است که از سوره حمد شروع می شود و به سوره ناس ختم می شود.
برای تفسیر موضوعی تعاریفی بیان کرده‌اند. بعضی گفته‌اند: عبارت است از بیان معارف مربوط به یک موضوع از لابه لای آیات موجود در یک یا چند سوره.[۱] به گفته بعضی دیگر تفسیر موضوعی آن است که آیات مرتبط به هر موضوعی که در قرآن پراکنده‌اند گردآوری و یکجا بررسی شوند تا نظر قرآن درباره آن موضوع و ابعاد آن به دست آید.[۲]
از یکی از اشکالات تفسیر موضوعی، میتوان تقطیع آیات قرآن کریم را نام برد. ناقدین این نوع تفسیر معتقدند که در تفسیر موضوعی، مفسر آیات قرآن را از سیاق خود جدا کرده و در کنار آیات دیگر از سوره های دیگر قرآن آن را فهم می کند. در واقع، در این روش تفسیر، ارتباط آیات با آیات قبل و بعد قطع شده و این عمل در بسیاری از مواقع، موجب گژ فهمی معنای آیه می شود. (پاکتچی، 1387: 271)
عصر ما عصر ارائة نظریه ها، مکتب ها و نظام هاست و عرضة مناسب معارف قرآن و اسلام در این عرصه می طلبد که ما نیز آموزه های قرآن کریم را در قالب نظریه و نظام و مکتب و به صورت یک مجموعة منسجم ارائه کنیم. این کار با تفسیر ترتیبی صرف امکان پذیر نیست؛
اگر به قرون میانه و متقدم مراجعه کنیم، به سختی می توانیم تفسیر موضوعی را در بین آثار علما بیابیم؛ چرا که میراث تفسیری گذشته_ چه در میان اهل سنت و چه در میان شیعیان_ تفسیر ترتیبی است (پاکتچی، 1387: 268)
برای تفسیر موضوعی در مقایسه با تفسیر ترتیبی ویژگی‌ها و امتیازاتی بیان شده که این امتیازات ناظر به دو قسم گونه دوم از تفسیر موضوعی‌اند. شایان ذکر است که برخی از موارد ذیل ناظر به تفاوت تفسیر ترتیبی با هر دو شیوه گونه سوم است و برخی ناظر به یکی از این دو شیوه است:
بررسی علم تفسیر و سرگذشت آن است. نویسنده در این سلسله مقالات، ضمن بررسی مفهوم تفسیر و تفاوت آن با تأویل، به ارزشمندی علم تفسیر اشاره کرده و در مرحله بعد، فراگیری آن را وظیفه همگان میداند.
چهارمین و آخرین کلید تفسیر، تفکر در قرآن می باشد. فکر با طرح سوال، جریان می گیرد و با این جرقه ها روشن می شود. و تفکر در قرآن، چهار مرحله دارد. همانطور که طرح سوال در چهارمرحله عملی می شد. اکنون در هریک از این قسمت ها، نمونه هایی می دهیم.
برای تعریف مفهوم «روش تفسیری» در آغاز باید به مفهوم لغوی و اصطلاحی «روش» اشاره کنیم. «روش» (نهج، منهج) در لغت به معنای «راه روشن و آشکار» آمده است(1).
تفسیر قرآن از دوران پیامبر عزیز اسلام (ص) آغاز شد و در طول تاریخ مراحل مختلفی رائ پشت سر نهاد و مکاتب مختلف تفسیری شکل گرفت و پیوسته مفسران و قرآن پژوهان کوشیدند تا از برکات این خوان معنوی بهره مند شوند.
